Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB Nedir?)Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), tüm dünyada çocukluk çağında görülen en yaygın görülen nöropsikiyatrik gelişim bozukluklarından biridir. DEHB’nin görülme sıklığı kültürel farklılıklar ve sosyoekonomik düzey gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir ve genel olarak yaygınlığı erkek çocuklarda kız çocuklara göre daha yüksektir.  “DEHB ne demek?”, “DEHB neden olur?” ve “DEHB belirtileri nelerdir?”

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) beyindeki bazı kimyasal maddelerin işleyişindeki farklılıklar nedeniyle oluşan bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB olan çocukların dikkat süreleri kısa ve odaklanma güçleri düşük olduğu için hiperaktivite belirtileri de gösterirler. DEHB hastalığı belirtileri günlük yaşamı ciddi derecede etkilediği için bir uzman tarafından yardım alınması gerekir.

DEHB Neden Olur?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, çevresel, genetik ve nörolojik faktörlerin bir araya gelmesi ile oluştuğu düşünülür. Bu faktörler beyindeki kimyasal maddelerin işleyişindeki farklılıklara ve beyindeki sinir ağlarındaki değişikliklere yol açarak DEHB semptomlarına neden olabilir. Genetik özellikler DEHB gelişimi için önemli bir risk faktörüdür. Ebeveynlerinden biri DEHB olan çocukların bu hastalığa yakalanma riski daha yüksektir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğa neden olan faktörler şöyle listelenebilir:

• Düşük doğum ağırlığı
• Olumsuz ekonomik şartlar
• Çocukluk döneminde beyin hasarı
• Gebelikte annenin sigara içmesi
• Gebelikte annenin uyuşturucu kullanması
• Gebelik sırasında maruz kalınan toksinler
• Annenin gebelikte bazı ilaçları kullanması
• Beyinde bazı kimyasal maddelerin (dopamin, norepinefrin ve serotonin gibi) düzgün işlev göstermemesi
• Beyindeki sinir ağları arasındaki sinyal iletiminin bozulması

DEHB Tanısı Nasıl Konulur?

DEHB tanısı kişinin semptomlarına dayanarak ve bir uzman tarafından yapılan değerlendirme ile konulabilir. Değerlendirmeyi yapan uzman, bir psikiyatrist veya nörolog olabilir.

DEHB tanısı konulmadan önce, kişinin 6 ay boyunca devam eden semptomlarının, günlük yaşamını olumsuz yönde etkilemesi beklenir. DEHB tanısı koymak için uzmanlar semptomları dinler, tıbbi geçmişi öğrenir, davranışsal özellikleri ve aile geçmişi hakkında sorular sorar. Ayrıca klinik görüşme sırasında dikkat, hiperaktivite ve dürtüsellik ile ilgili bazı testler yapabilir.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

DEHB belirtileri dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3 ana kategoride toplanabilir. Görülebilen semptomlar, yaş, cinsiyet ve bireysel özelliklere göre değişmekle birlikte genelde 12 yaşından önce başlar ve günlük hayatı ciddi derecede etkiler. Bazı yaygın DEHB belirtileri arasında şunlar yer alır:

Dikkat Eksikliği İle İlişkili Belirtiler:

• Kolayca dikkatin dağılması
• Görevleri tamamlamakta zorlanmak
• Detayları gözden kaçırmak
• İşleri düzenlemede ve sırayla yapmakta güçlük
• İşleri başlatmada veya bitirmede zorlanmak
• Dinleme konusunda güçlük
• Bir işi bitirmeden diğer işlere geçmek

Hiperaktivite İle İlişkili Belirtiler:

• Fazla hareketli olmak
• Sessizce durmakta zorlanmak
• Sabırsız olmak
• Dik oturmada zorlanmak
• Hareket etmeden uzun süre kalamamak
• Gereksiz yere konuşmak
• Sürekli olarak el veya ayaklarını oynatmak
• Koşma veya tırmanmaya eğilimli olmak

Dürtüsellik İle İlişkili Belirtiler:

• Bekleme sırasında zorlanmak
• Başkalarının sözünü kesmek ve düşünmeden konuşmak
• Davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket etmek
• Tehlikeli durumlarda risk alma eğiliminde olmak
• İlişkilerde sıkça sorun yaşamak

DEHB Nasıl Tedavi Edilir?

DEHB tedavisi, kişinin semptomlarına, yaşına, genel sağlık durumuna ve bazı diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. Tedavi genellikle bir multidisipliner yaklaşım gerektirdiği için birden fazla tedavi yönteminin bir arada kullanılması tercih edilir. Bu tedavi ve destek yönleri şunlardır:

• İlaç tedavisi: DEHB semptomlarını hafifletmek için genellikle ilk olarak reçeteli ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar dikkat eksikliği ve hiperaktiviteyi kontrol altına almak için tercih edilen stimülanlar (uyarıcı) ve non-stimülan ilaçlar olabilir.
• Psikoterapi: Psikoterapi DEHB semptomları ile başa çıkılabilmesi için ilaç tedavisine ek olarak uygulanır. Bireysel terapi, aile terapisi veya grup terapisi gibi farklı türlerde tedavi uygulanarak çocuk ve yetişkin hastaların kendini daha iyi hissetmesi sağlanabilir. Bu terapiler semptomların yönetimi, stres ile başa çıkma becerileri, zaman yönetimi ve takım çalışması disiplini gibi konularda yardımcı olabilir.
• Eğitim ve öğretim: DEHB’li bireyler için özel eğitim ve öğretim programları oluşturulması eğitim hayatlarında başarıyı yakalamalarına yardımcı olabilir. Okulda öğretmenler ve arkadaşları tarafından desteklenmeleri, farklı öğretim stratejileri uygulanması ve gelişimlerinin düzenli şekilde takip edilmesi, eğitim ve öğretim süreçlerini olumlu etkiler.
• Yaşam tarzı değişiklikleri: Sağlıklı bir yaşam tarzı da DEHB semptomlarını kontrol etmede yardımcı olan etkenlerden biridir. Fiziksel aktivite, düzenli uyku, sağlıklı beslenme, stres yönetimi, meditasyon veya yoga içeren yaşam tarzının benimsenmesi DEHB semptomlarını azaltmaya yardımcı olur.

DEHB tedavisine erken başlamak, semptomların ilerlemesini önlemek ve kişinin yaşam kalitesini artırmak için önemlidir.

DEHB Hakkında Sıkça Sorulan Sorular Nelerdir?

Birçok kişinin hayatının bir parçası olan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile ilgili akıllarda pek çok soru oluşur. Bu sağlık sorununu yaşayan kişilerin ve çevresindekilerin, hayatlarının bu durumdan nasıl etkilendiği ve ne gibi sonuçlara neden olduğu merak edilir. DEHB hakkında sıkça sorulan sorulardan bazıları şöyle listelenebilir:

DEHB İLE YAŞAYAN KİŞİLER HAYATINDA HANGİ ZORLUKLAR İLE KARŞILAŞABİLİR?

DEHB ile yaşayan kişiler günlük yaşamlarında eğitim hayatında başarısızlık, iş yerinde performans düşüklüğü, sosyal ilişkilerde zorluk, aile kurmakta güçlük, düşük özgüven ve sık depresyon gibi sorunlar yaşayabilir.

DEHB’Lİ ÇOCUKLAR NASIL DESTEKLENEBİLİR?

DEHB’li çocuklar, uygun ilaç tedavisi, psikoterapi ve özel bir eğitim sistemi ile desteklenebilir. Bunun yanı sıra ilgili olmak, düzenli takip, olumlu teşvikler, net kurallar ve sınırlar belirlemek, düzenli fiziksel aktivite, sağlıklı beslenme ve dengeli bir uyku düzeni sağlanması da DEHB’li çocukların hayatlarını kolaylaştırır ve kalitelendirir.

DEHB İLAÇLARI HANGİ YAN ETKİLERE NEDEN OLABİLİR?

DEHB ilaçları uyku sorunları, iştahta azalma, mide bulantısı, baş ağrısı, yüksek tansiyon, kalp hızında artış, ruh halinde dengesizlikler ve tik oluşumu gibi bazı yan etkilere neden olabilir. Ama bu yan etkiler genelde hafif ve tedavi edilebilirdir. İlaç tedavisinin faydaları, iyan etkilerden daha ağır bastığı için birçok insan DEHB semptomlarını kontrol etmede ilaçlardan faydalanır.

DEHB İLE İLGİLİ YANLIŞ BİLİNENLER NELERDİR?

DEHB ile ilgili en yaygın yanlış bilinenler arasında; çocukların huysuzluğundan ve yaramazlığından kaynaklandığı, DEHB’nin yalnızca bir davranış sorunu olduğu ve tedavisi için ilaçlara gerek olmadığı gibi inanışlar yer alır. Ama DEHB gerçek bir tıbbi durum olduğundan tedavisi için ilaçların yanı sıra psikoterapi ve yaşam tarzı değişiklikleri gibi diğer tedavi yöntemleri de gerekli olur.

DEHB’NİN İLERİ YAŞLARDA DA GÖRÜLEBİLECEĞİ DOĞRU MU?

Evet, DEHB her yaşta farklı belirtiler ile kendini gösterebilen bir hastalıktır. Yetişkinlerde görülen DEHB hastalığında genellikle daha az hiperaktif belirtiler görülürken, dikkat eksikliği ve dürtüsellik belirtileri ise daha belirgin olur. Tabii yetişkinlerde DEHB’nin tanısı için bu semptomların en az altı aydır devam etmesi gerekir.

DEHB ENGELLİLİK OLARAK MI KABUL EDİLİYOR?

DEHB normal şartlarda bir engellilik olarak kabul edilmez ama bazı insanlar için hayatlarında ciddi engeller oluşturabilir. Çalışmadaki verimsizlikleri iş hayatlarını, davranışlardaki aşırılıklar sosyal hayatlarını olumsuz etkileyebilir. Ama DEHB olan kişiler, uygun tedavi ve alınan destekler ile günlük yaşamlarını daha verimli bir hale getirebilir. Başarılı bir iş ve aile hayatına sahip olabilirler.

DEHB hastalığının erken tanısı önemli olduğundan semptomlar dikkate alınarak takip edilmeli ve yaşına uygun psikiyatri veya nöroloji uzmanına danışılmalıdır.